Woensdag 21 maart aanstaande zijn de gemeenteraadsverkiezingen en het referendum over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten #WIV, door tegenstanders ‘sleepnet’ genoemd.
Illustratie: www.GeenSleep.net
De vernieuwde Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) is al vanaf de indiening in oktober 2016 omstreden. Duizenden pagina’s aan adviezen, bezwaren en voorstellen waren ingediend op het moment dat de Tweede Kamerleden hun stem moesten uit te brengen. Inmiddels hebben Tweede en in de luwte van het zomerreces ook de Eerste Kamer in meerderheid ingestemd met de enigszins aangepaste wet die per 1 januari 2018 in werking treedt.
De wet is ingediend om geheime diensten, AIVD en de militaire MIVD, meer ruimte te geven om op grote schaal internetdata van personen te verzamelen om zo dreigingen van buiten te onderzoeken. Zo kunnen de inlichtingendiensten bijvoorbeeld bij een digitale aanval de data van een bepaalde provider onderzoeken en bewaren. Daar zitten dan ook data bij van het internetverkeer van personen die niets kwaads van zins zijn uit hele wijken waar bijvoorbeeld een teruggekeerde Syriëganger woont.
Bij elke onderzoeksvraag hebben de diensten toestemming nodig van de minister en van een onafhankelijke commissie van drie personen, die in samenspraak gekozen wordt door: de Nationale Ombudsman, de vice-president van de Raad van State en de president van de Hoge Raad. Achteraf toetst een toetsingscommissie de taps. De toetsingscommissie (CTIVD) moet beoordelen of de veiligheidsdiensten rechtmatig hebben gehandeld. Waarborg genoeg zou je zeggen maar de oordelen van de commissie zijn niet bindend. De minister mag echter die oordelen of veroordelingen van de toetsingscommissie naast zich neerleggen. Daar richt zich dan ook een van de bezwaren tegen, nota bene van de toetsingscommissie zelf. De CTIVD vindt de wet te vaag: ‘Om effectief toezicht te kunnen uitoefenen moet sprake zijn van een duidelijk en afgebakend kader in de wet. Dit is nu niet het geval.’
Naast de CTIVD hebben tal van andere organisaties bezwaren aangetekend waaronder de Raad van State, de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), het IViR (Instituut voor informatierecht), de WRR (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid) en de journalistenvereniging NVJ. De bezwaren richten zich op de inbreuk met het grootschalige verzamelen van gegevens op de fundamentele persoonlijke vrijheid. De Autoriteit Persoonsgegevens stelt dat ‘grootschalige verwerking van gegevens – naast een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer – bijvoorbeeld ook gevolgen [kan] hebben voor de vrijheid van meningsuiting, doordat burgers of maatschappelijke organisaties zich op voorhand geremd kunnen voelen in hun uitingsvrijheid.’ Het grootste bezwaar van de NVJ op de wet is het niet meer voldoende kunnen beschermen van journalistieke bronnen. Hierdoor staat een belangrijke manier waarop journalisten hun verhalen naar buiten kunnen krijgen en hun controlerende rol kunnen vervullen ernstig onder druk, aldus NVJ-secretaris Thomas Bruning.
Amnesty International steunt actief het referendum alsmede Bits of Freedom, Free Press Unlimited en Internet Society Nederland. Privacy versus veiligheid. Het gevaar van simplificatie ligt op de loer. Natuurlijk mag op privacy inbreuk gedaan worden, echter alleen onder scherpe voorwaarden en alleen als het doel legitiem is. Dat kan als bijvoorbeeld de democratische rechtsstaat daadwerkelijk bedreigd wordt. In de Wiv is dat niet goed en helder vastgelegd. Te groots van opzet waardoor toetsing achteraf slecht mogelijk is.
Een bezwaar waar tot nu toe minder aandacht voor is, is hoe veilig zijn die data die drie jaar bewaard mogen worden? Is de overheid wel voldoende toegerust om die veiligheid te garanderen? De geschiedenis van DiGiD bijvoorbeeld geeft wat dat betreft weinig hoop.
Een raadgevend referendum is geen democratisch hoogstaand middel om je gelijk te halen. Het is naast de gang naar de rechter zoals de NVJ en Bits for Freedom hebben gedaan, een uiterste middel in de huidige rechtstaat. Een middel om het parlement te dwingen nogmaals te kijken naar de Wiv en naar voren gebrachte tekortkomingen in de wetgeving. Een middel ook om de argumenten voor en tegen helder te krijgen. De wet is tot nu toe te veel buiten het publieke debat gebleven en dat terwijl het belang van de individuele vrijheid in het geding is. Die waarborg is niet duidelijk in de wet verankerd en dat is zorgelijk.
In aangepaste vorm van een eerder gepubliceerd in Nederlands Media Nieuws artikel
spinhof 