‘Een selectie van vijftien foto’s maken uit de prachtige collectie van 5 miljoen beelditems was een moeilijke opgave’, zegt Jan Cremer. Dagenlang heeft hij in het archief in het museum aan de Wilhelminakade doorgebracht om zijn selectie samen te stellen: vijftien naaktportretten van foto’s die eindelijk een podium hebben.
Door Herman Spinhof, eerder gepubliceerd in het AD/Rotterdams Dagblad
Zijn boek Ik Jan Cremer (1964) waarvan wereldwijd 12 miljoen exemplaren zijn verkocht, is iconisch. Het markeert een tijdsgewricht waarin de ketenen van knellende normen en braafheid werden verbroken. The roaring sixties. Een van Cremers’ favoriete fotografen, de op 30-jarige leeftijd bij een auto-ongeluk omgekomen Sanne Sannes (1937-1867), markeert diezelfde omslag met de foto’s die hij toen maakte.
Jan Cremer, fotograaf: Ben Kleyn
Bekend werd Sannes met zijn grofkorrelige erotische portretten van vrouwen: experimenteel, duister, gespiegeld. Vele foto’s maar slechts één fotoboek heeft hij in zijn jonge leven kunnen produceren met gedichten van Hugo Claus: Oog om oog (1964). Vijf van de vijftien foto’s die Jan Cremer heeft geselecteerd zijn van Sannes. Cremer: ‘Een foto moet meteen imponeren, je wilt als het ware het model van de foto af kunnen halen, haar meenemen. Als fotograaf houd ik mij verre van de traditionele kalender-pin-ups. De duurbetaalde bimbo’s die spelen onbereikbaar te zijn. De plastic opblaaspoppen op de internationale catwalks en in toonaangevende modemagazines. Die graatmagere knekelhuizen, de zogenaamd perfect uitziende modellen, roepen bij mij als toeschouwer niet de minste geringste erotische spanning op.’ Op de vraag wat zo erotisch is aan de vrouw, zegt Cremer: ‘de ongenaakbaarheid, de uitstraling. Boeken vol heb ik erover geschreven. Niet het perfecte uitgelichte model. Maar de “gewone” vrouw, met hangborsten of kleine borsten. Het rauwe waar je de rimpels ziet.’
Fotograaf: Sanne Sannes
Uit het werk van zes fotografen heeft Cremer geselecteerd. Naast Sanne Sannes zijn dat: Wally Elenbaas (1912 – 2008), Nico Jesse (1911 – 1976), Ed van Wijk (1917 – 1992), Rutger ten Broeke (1944) en Bertien van Manen (1942). Over een foto van Van Manen zegt Cremer: ‘Een sauna vol Russische arbeidsters op zoek naar warmte.’ ‘Ik wil in een foto herkennen dat de realiteit ongeschonden wordt prijsgegeven. Bij deze foto de realiteit van rimpels, hangend vel tot stijf geworden sidderende tepels. Een even verstoorde samenscholing; verwachtingsvol, cynisch, achterdochtig of terneergeslagen in de lens kijkende vrouwen.’
Een foto die Cremer doet denken aan zijn vroegere studie in Parijs in 1958-1962, is een van Nico Jesse: ‘De foto herkende ik meteen, dezelfde krukken, stoeltjes, de bokken waarop de beelden werden geboetseerd. De Académie de la Grande Chaumière. Ik heb daar ook les gehad toen ik in Parijs was, in 1958. Tot 1962 heb ik lessen gevolgd van Ossip Zadkine, de meester zelf.’ En zo markeert ook deze foto een episode in Cremers leven. Een slakkenspoor van herinneringen die zichtbaar gemaakt zijn in deze verrukkelijke expositie van foto’s die in de jaren zestig vaak geen open podium hebben gevonden, maar nu eindelijk wel.
De collectie belicht door … Jan Cremer. Nederlands Fotomuseum Rotterdam, tot 20 augustus 2017, Nederlands Fotomuseum Rotterdam
Paspoort Jan Cremer
Geboren: Enschede 1940. Cremers vader in 1942 overleden, stamt uit een familie van hoefsmeden en beroepsmilitairen uit Pruisen en Hessen, zijn moeders familie is afkomstig uit Hongarije. Na de oorlog werden zijn moeder en de vijfjarige Jan geïnterneerd als ‘verrader’ en NSB-ers omdat zijn moeder Hongaars sprak. In 1956 volgde hij in Arnhem de kunstacademie en daarna die in Den Haag en Parijs. Een reiziger, steeds onderweg. Zijn boek Ik Jan Cremer (1964) markeert de roerige jaren zestig. In zijn nieuwste boek, Odyssee Heimweh (2016) beschrijft hij zijn verzwegen familieachtergrond.
Bij elke geselecteerde foto heeft Cremer een verhaal. Een van Cremers’ favoriete foto’s is een van Sannes: een vrouw, zittend op bed met een laken half over haar benen en haar hand onder haar borsten houdend: ‘Je wilt je als kijker wentelen in haar rondingen. Mijn lekkere, romige vriendin waar je graag vroeg voor naar huis komt. Ze snakt, ze hijgt gulzig naar liefde.’
spinhof 