TV-Nieuwsrubrieken
Het eerste televisie nieuwsjournaal in Nederland werd op 5 januari 1956 uitgezonden door de NTS (voorloper NOS). Met een frequentie van drie keer per week duurden de uitzendingen één kwartier – zonder presentator. Nu maakt de NOS 121 bulletins per week, op doordeweekse dagen overdag ieder uur een uitzending. Ook de commerciële omroep RTL doet dat: elk uur een nieuws uitzending via een van haar drie netten. RTL begon op 2 oktober 1989 met de eerste nieuwsuitzendingen. Inmiddels is de RTL redactie uitgegroeid tot ruim honderdvijftig redacteuren en acht vaste buitenland correspondenten. De geïntegreerde NOS nieuwsredactie (televisie, radio, internet en teletekst) telt momenteel circa 400 medewerkers en 40 buitenlandcorrespondenten.
Herman Spinhof
met medewerking van Frans Oremus
Het volledige artikel met overzichtstabel is afgedruk in De Journalist, nr.15, september 2006
Kijkers
Met gemiddeld 1,6 miljoen kijkers is het acht uur Journaal van de NOS veruit de meest bekeken nieuwsuitzending op tv. De tegenhanger, het RTL Nieuws van half acht trekt gemiddeld 1,1 miljoen kijkers. Van de ochtenduitzendingen scoort het NOS-bulletin van acht uur en negen uur het beste, met een gemiddelde kijkdichtheid van 1,6% (239.000 kijkers), gevolgd door het RTL Nieuws ochtendbulletin van half acht met een kijkdichtheid van gemiddeld 1,1% (169.000 kijkers). Van de middaguitzendingen zijn die van zes uur het best bekeken (kijkdichtheid NOS Journaal zes uur: 7,1%; RTL Nieuws zes uur: 4,5%).[1]
Tussen deze twee televisienieuwsreuzen heeft SBS zich met haar elf jaar geleden begonnen nieuwsprogramma Hart van Nederland bij de kijkers een stevige plaats weten te veroveren. Dat dit niet eenvoudig is blijkt wel uit het mislukken van de nieuwsrubriek NSE, dat door de jongste commerciële televisiezender Talpa binnen een jaar van het scherm werd gehaald. Geregeld komen de uitzendingen van Hart van Nederland voor in de top 5 best van de bekeken programma’s. Het nieuwsprogramma om half elf ‘s avonds trekt op SBS 6 gemiddeld 1,3 miljoen kijkers (8,9% kijkdichtheid). Door dit succes is Hart van Nederland sinds medio augustus met een vroege editie om zeven uur in de avond gestart, als opvolger van het minder succesvolle Actienieuws. RTL probeert het succes van deze geheel uit binnenlandsnieuws bestaande rubriek te evenaren met haar variant: 4 in het Land. Deze RTL nieuwsrubriek, ook om half elf ’s avonds, haalt sinds de eerste uitzending op 5 september 2005 echter nog niet de helft van het aantal kijkers van Hart van Nederland. Tenslotte is in het onderzoek het RTL nieuwsmagazine Editie NL meegenomen. Dit magazine bestaat sinds 7 april 2003 en wordt direct na het RTL Nieuws van zes uur uitgezonden. De periode waarin de bulletins zijn onderzocht liep van 10-15 juli en van 7 – 17 augustus.
Format
De opbouw van de vijf onderzochte televisienieuwsrubrieken is vrijwel identiek. Na de leader volgt een opsomming van de laatste belangrijkste of opvallendste nieuwsonderwerpen. De ene rubriek doet dat alleen met tekst (Editie NL), bij de ander sommen de presentatoren off screen de onderwerpen op onder de bewegende beelden (RTL Nieuws, NOS Journaal). Na de opsomming volgen de eerste nieuwsonderwerpen met reportages, onderbroken door een blokje voorgelezen korte nieuwsberichten met beelden (RTL Nieuws, NOS Journaal en Editie NL) of door een break met een leader met verwijzingen naar andere programma’s of onderwerpen (4 in het Land en HvN). Daarna komen de (soms langere) achtergrondreportages, afgesloten met het weerbericht.
Nieuwsselectie
Het NOS achtuur Journaal en het RTL half-acht Nieuws onderscheiden zich qua aantal onderwerpen en onderwerpkeuze nauwelijks van elkaar. Alleen de volgorde en de lengte van de reportages verschillen. Doorgaans duren de reportages van het Journaal wat langer dan die van RTL. Daags na het instorten van de trap aan de gracht in Utrecht openden beide nieuwsrubrieken met een reportage hierover (7 augustus). Gevold door een reportage over de oorlog tussen Libanon en Israël. RTL koos daarbij naast korte bijdragen van de beide correspondenten in het gebied voor een reportage over de gevolgen van de oorlog voor het nachtleven in Beiroet. Het Journaal besteedde langer (totaal ruim acht minuten, het dubbele van RTL Nieuws) aandacht aan de crisis in een serie korte reportages met ondermeer een over de propaganda tv-zender van Hezbollah Al-Manar. Na dit onderwerp, dat in de onderzochte periode (maand augustus) veelvuldig aan bod kwam in de nieuwsrubrieken, volgde bij RTL een reportage over de stijgende olieprijs naar aanleiding van een stilgelegde pijpleiding in Alaska. Daarna was er een bijdrage over de bosbranden in Spanje en een reportage over de dopingtest van ‘tourwinnaar’ Floyd Landes. Dit laatste onderwerp had het Journaal niet, de andere twee wel, alleen in een andere volgorde.
In de onderzochte periode was er betrekkelijk veel nieuws uit het buitenland: de oorlog Libanon-Israël. Daags na het bestand (14 augustus) besteedden de beide nieuws rubrieken daar ruimschoots aandacht aan (RTL 10 minuten, NOS bijna 12 minuten). Verder waren er de bevroede terreuraanslagen op het vliegverkeer rond Londen en was er weinig binnenlands (Haags) nieuws. Wellicht dat hierdoor het aantal buiten- en binnenlandse nieuwsberichten in beide nieuwsrubrieken elkaar vrijwel in evenwicht hielden. Het Journaal had vanwege de zieke Fidel Castro een reportageteam naar Havana gestuurd (met correspondent Marion van Rooijen). RTL liet het rond Castro voornamelijk bij de berichtgeving van persbureaus en ruimde meer plaats in voor langere binnenlandse reportages over de in geldnoodverkerende thuiszorg in Brabant en Limburg bijvoorbeeld.
Editie NL sluit voor wat betreft de onderwerpkeuze aan op RTL Nieuws. Er wordt verder in uitgewijd over berichten die eerder in de nieuwsrubriek aanbod kwamen. Vooral het Nederlandse nieuwsaanbod bepaalt de onderwerpenkeuze van deze rubriek. En als er al wat van buiten Nederland aan bod komt dan zijn dat doorgaans onderwerpen waarmee Nederlanders in het buitenland van doen hebben en waar buitenlandse correspondenten een bijdrage aan kunnen leveren (bijvoorbeeld een test door correspondent Marije Vlaskamp van een mobiele tolk voor Nederlanders in China). In de rubriek zit vaak ook een langer lopende serie. Afgelopen zomer bijvoorbeeld rond het (Amsterdamse) duo Guillermo en Tropical Danny van de zomerhit ‘Toppertje’. Dergelijke korte reportageseries zitten ook in de – volledig op Nederlands regionaal nieuws gerichte- rubriek ‘4 in het land’, de tegenhanger van het populaire Hart van Nederland. Afgelopen zomer liep er zo’n serie rond een ex-boef die zijn leven weer oppakt na 20 jaar gevangenisstraf.
De onderwerpkeuze van de beide rubrieken wordt vooral ingegeven door verontwaardiging wekkende human interest-verhalen: de kinderen Ammar en Sara in de ambassade in Syrië (4 in het Land; 11 juli) of de ‘wanhopige’ Maastrichtse zusjes Haex die al een jaar lang tevergeefs het lichaam van hun in Indonesië overleden vader willen laten overkomen (Hart van Nederland; 14 augustus). Of luchtige onderwerpen als het einde van de schoolvakantie (HvNL) of de toename van het slaan van waterputten voor het sproeien van de tuin (4 in het Land). Beide rubrieken kenmerken zich verder door veel korte (niet langer dan 3 minuten durende) reportages. Voor het weerpraatje wordt echter ruim drie minuten uitgetrokken, waarbij Piet Paulusma (HvNL) de kroon spant en steeds poogt de show te stelen.
Niet alleen in de selectie van de onderwerpen onderscheiden beide rubrieken zich van de andere drie; ook in wijze van benadering doen zich verschillen voor. NOS Journaal en RTL Nieuws hebben vaker een meer formele, institutionele benadering (gezagdragers, woordvoerders), terwijl 4 in het Land en Hart van Nederland de onderwerpen veelal benaderen vanuit de betrokken personen: kind tijdens eerste schooldag (Hart van Nederland) of de ontruiming Bos- en Lommerplein beleefd door bediende in een pas geopend eetcafé (4 in het Land).
Presentatie
Hét onderscheid tussen de paradepaardjes van de nieuwsrubrieken op de Nederlandse televisie, het achtuur NOS Journaal en het halfacht RTL Nieuws, is de vaste duo-presentatie van RTL Nieuws, waardoor meer levendigheid ontstaat. De NOS is niet van plan om van de vaste presentatie van het Journaal door één persoon af te wijken, aldus adjunct hoofdredacteur Marcel Gelauff tijdens een chat op de Dag van de Media (18 mei 2005). Meer levendigheid bij het NOS Journaal wordt bewerkstelligd door het vaker wisselen van camerastandpunt en de frequentere live of semi-live line- of satellietschakelingen naar correspondenten of verslaggevers.
Ook Editie NL wordt evenals het half acht nieuws van RTL door vaste duo-koppels (m/v) gepresenteerd van achter een tafel. Hart van Nederland en 4 in het Land worden alleen door vrouwelijke duo’s gepresenteerd, zittend achter een tafel (HvNL) of staand (4 in het Land).
De vlottere informele manier van presenteren is ook terug te vinden in de leaders en het decor, waar steeds minder de als formeel ervaren kleur blauw overheerst. Ondanks het feit dat blauw technisch gezien juist de best geschikte kleur is om teksten en beelden helder op te projecteren is het adagium nu: minder blauw, meer rood. In de leader van RTL Nieuws is sinds 2003 de kleur blauw geheel verdwenen en heeft plaats gemaakt voor een goudkleurig motief. In de vernieuwde Journaal leaders zit meer rood dan voorheen. Dat allemaal om een vlottere uitstraling te bewerkstelligen en een, in dit laatste geval, grotere herkenbaarheid van de NOS programma’s. (zie tabel elders)
[1] Bron: Stichting KijkOnderzoek; eerste half jaar 2006; bevolking van 6 jaar en ouder.
spinhof 